1. Opis – charakterystyka i cel przedmiotu.

Nauka śpiewu solowego ma na celu przygotowanie wokalne, muzyczne oraz aktorskie śpiewaka do pracy zawodowej jako solisty wykonującego repertuar zarówno operowy jak i oratoryjny oraz pieśniarski; śpiewaka, który nie koniecznie zamyka się w jednym z tych gatunków, lecz jeżeli walory głosowe i jego umiejętności wokalne na to pozwalają, doskonale znajduje się na scenie i estradzie. Śpiewak ów powinien się znakomicie orientować w stylach muzycznych (wykonawczych) przypisanych do konkretnej epoki, a również do konkretnego kompozytora. Nie powinno mu być obce wykonawstwo muzyki dawnej jak i klasycznej, romantycznej, skończywszy na współczesnej.

Studia wokalne rozpoczynają się zdaniem z wynikiem pozytywnym egzaminu wstępnego, którego celem jest wyłonienie najlepszych spośród zdających kandydatów. W trakcie egzaminu wstępnego komisja egzaminacyjna składająca się z pedagogów śpiewu solowego ocenia kandydata kierując się między innymi takimi kryteriami oceny głosu oraz osobowości artystycznej przyszłego studenta jak:

· Siła głosu

· Nośność

· Barwa – piękno głosu

· Intonacja

· Ruchliwość

· Artykulacja

· Dykcja

· Frazowanie

· Komunikatywność

· Muzykalność

· Świadomość wypowiedzi

Te kilka ostatnich pozycji czyli dykcja, frazowanie, komunikatywność, muzykalność, świadomość wypowiedzi składa się m.in. na osobowość artystyczną, która jest również oceniana w trakcie egzaminu aktorskiego przez komisje złożoną z aktorów, gdyż aktorstwo stanowi niezbędne dopełnienie wypowiedzi artystycznej w każdym stylu, epoce i gatunku wokalnym.

2. Czas trwania przedmiotu( ilość lat, semestrów, wymiar godzin). W zależności od tego czy dany student jest prowadzony starym trybem 6-letnim (ostatni tym trybem prowadzeni są studenci obecnego trzeciego roku) czy nowym trybem 5-letnim z podziałem na

3 lata – licencjat

2 lata studia magisterskie

Przedmiot więc trwa 12 semestrów, 2 godziny tygodniowo i kończy się recitalem dyplomowym, obejmującym program przekrojowy zawierający literaturę zarówno operową, oratoryjna i pieśniarską. Program recitalu powinien być wykonywany w kilku językach co jest charakterystyczne dla światowej muzyki wokalnej(polski, niemiecki, włoski, francuski, rosyjski, angielski, hiszpański...). Program powinien zawierać twórczość kompozytorów z różnych epok, tj. od baroku bądź nawet wcześniej do twórczości współczesnej, dotyczy to trybu 6-letniego.

W trybie 5-letnim student kończy pierwszą część nauki po upływie 3 lat, czyli 6 semestrów, dwie godziny tygodniowo, egzaminem dyplomowym licencjackim mającym formę recitalu o podobnym charakterze jak w trybie 6-letnim lecz ze względu na krótszy czas nauki dostosowanym do obecnych umiejętności studentów. Jeżeli poziom recitalu spełnia kryteria do dalszego studiowania śpiewu solowego, student zostaje przyjęty na dwu letnie – 4 semestry, dwie godziny tygodniowo studia magisterskie. Na studiach magisterskich następuje podział na kierunek

· Operowy

· Oratoryjno-pieśniarski

Zakwalifikowanie studenta na odpowiedni kierunek jest uzależnione od jego walorów głosowych oraz konkretnych predyspozycji wokalnych, które w ten a nie w inny sposób powodują zaszeregowanie do dalszej nauki na danym kierunku.

3.Treści programu i zakres tematyczny z podziałem na lata. Ze względu na różnice w poziomie jak i walorach głosowych oraz osobowościowych kandydatów przyjmowanych na studia wokalne, program na początku nauki można jedynie naszkicować i trzeba go dostosować do tempa rozwoju technicznego i muzycznego ( łatwość przyswajania materiału) danego studenta. Można jedynie prognozować treści programowe. Dla trybu 6-letniego.

Rok pierwszy.

Nauka prawidłowego funkcjonowania aparatu głosowego, oddechowego i artukulacyjnego w oparciu o proste ćwiczenia i łatwy repertuar, który nie stanowi na początku nauki zbyt wygórowanych wymagań wokalnych jak i muzycznych. Wyrównywanie skali głosowej.

Repertuar:

· Ćwiczenia Vaccai, Concone

· Arie starowłoskie

· Pieśni polskie: Moniuszko, Karłowicz, Chopin

· Łatwiejsze pieśni niemieckie: Schubert

· Łatwiejsze arie

Rok drugi.

Dalsza nauka i kształtowanie aparatu głosowego w korelacji z oddechem. Praca nad intonacją, wyrównywaniem rejestrów(proporcje).Praca nad prawidłowym wypowiadaniem samogłosek, dykcją, świadomością wokalną(budowanie odczuć).

Repertuar.

· Ćwiczenia Vadccai i Concone,

· Arie starowłoskie

· Pieśni polskie

· Łatwiejsze arie Mozarta, Händla

· Pieśń niemiecka: Mozart, Haydn, Schubert, Brahms

· Gdy istnieją już odpowiednie warunki głosowe – pieśń rosyjska.

Rok trzeci.

Praca jak wcześniej poszerzona o zagadnienia dotyczące pozycji głosu, jego nośności, równania barwy, rozszerzania skali głosowej uelastyczniania dźwięku. Praca nad dynamiką, kryciem, w zależności od potrzeb, praca nad ruchliwością głosu lub długimi dźwiękami. Cały czas kontrola pracy oddechowej oraz otwartości gardła, prawidłowej – ustabilizowanej pozycji krtani.

Repertuar.

· Muzyka dawna: Bach, Händel, Schutz, Purcel, Stradella

· Arie starowłoskie

· Pieśń: polska, niemiecka, rosyjska

· Arie oratoryjne: Vivaldi, Bach, Händel, Haydn

· Arie operowe: Mozart, Beethoven, Rossini,Czajkowski

Rok czwarty.

Praca nad głosem jak wcześniej. Wielki nacisk na śpiewanie legato. Praca nad górnym odcinkiem skali głosowej połączonym ze „średnicą”. Ciągłe wyrównywanie skali głosowej, pilnowanie pozycji, kontrola aparatu oddechowego, artykulacyjnego, praca nad rezonansem i jego proporcjami co ma kapitalny wpływ na wysycenie brzmienia i wyrównanie skali.

Repertuar.

Do wcześniejszych pozycji możemy dodać:

· Pieśni: Beethoven, Schumann, Shubert – części lub całości cykli, Glinka, Rachmaninow, Faure, Czajkowski, Musorgski, Dupare, Verdi, Rossini, Bellini

· Arie operowe: Rossini, Puccini, Verdi

· Partie oratoryjne większe: Händel, Bach, Mozart, Haydn, Beethoven

Rok piąty.

Praca wokalna jak wcześniej ze szczególnym zwróceniem uwagi na kondycje wokalną. Poszerzanie skali, wolumenu i elastyczności głosu. Rozpoczęcie prowadzenia w konkretnym kierunku, po analizie pracy we wcześniejszych latach i ewentualnej klasyfikacji głosu w kierunku bądź operowym, bądź oratoryjnym. Bywa jednak, iż oba te kierunki nadal będą się przenikać.

Repertuar.

· Pieśni i oratoria jak wyżej, dodając kompozytorów XX wieku: Britten, Berg, Górecki, Lutosławski, Szymanowski, Paderewski, Różycki

· Pierwszoplanowa partia operowa

· Pełny cykl pieśni

· Arie operowe: Mozart, Cimarosa, Puccini, Verdi, Moniuszko, Weber itp.

Na końcu piątego roku obowiązuje wykonanie pół recitalu.

Rok szósty.

Praca wokalna jak wcześniej. Ciągła dbałość o prowadzenie głosu legato.Praca nad skalą, brzmieniem, otwarciem, ruchliwością, kondycją głosu. Ciągła korekta aparatu oddechowego i artykulacyjnego.

Repertuar.

Do wcześniejszych twórców dołączamy: Debussy, Ravel, Straus, Wolf, Gounod, Boito, Massnet, Puccini, Verdi, Giordano, Cilea, Strawiński, Maciejewski, Kilar.

Dla studentów na licencjacie musimy konstruować program i dostosowywać go do indywidualnych zdolności i rozwoju studentów. Dobór repertuaru musi być taki by po trzech latach nauki student, z dobrym efektem był w stanie udźwignąć przekrojowy recital dyplomowy. Lista programowa będzie kompatybilna jak z pierwszymi trzema latami nauki na studiach sześcioletnich.

Studenci powinni mieć prędzej styczność z twórczością romantyczną oraz rosyjską, ale tylko wtedy gdy głos jest w stanie na trzecim roku nauki udźwignąć cięższy repertuar. Dwuletnie studia magisterskie nie są niczym innym jak studiami kierunkowymi i powinny zawierać repertuar z dwóch lub trzech ostatnich lat studiów 6-letnich z przewagą, bądź to oratoriów i pieśni lub arii operowych. W trakcie nauki na studiach magisterskich należy kłaść szczególny nacisk na przygotowywanie całych partii operowych lub oratoryjnych w zależności od tego na jaki kierunek student został zakwalifikowany.

4. Metody nauczania i sposób prowadzenia zajęć(wykład, konsultacja, warsztaty, ćwiczenia). Zajęcia są prowadzone indywidualnie. Każda lekcja zawiera prace nad wybranymi zagadnieniami technicznymi i opracowywaniu przez pedagoga repertuaru z towarzyszeniem akompaniamentu. Program ten powinien być dostosowywany do indywidualnego poziomu studenta na danym etapie rozwoju. Na wstępie nauki należy zwrócić szczególną uwagę na walory głosowe młodego studenta. Należy wiedzieć, iż każdy nawet najpiękniejszy głos może posiadać w pewnych rejonach skali, tzw. problemy wokalne. Należy je szybko rozpoznać, sklasyfikować ich przyczynę, ale nie zatrzymywać się nad nimi w szczególny sposób.

Uważam, iż rozwiązywanie problemów w radykalny sposób, zwłaszcza na początku nauki może prowadzić do zahamowań rozwoju, a nawet blokad tak fizycznych( nie domagania materiału głosowego), jak i psychicznych (niska samoocena, urojone problemy wokalne).

Moim zdaniem powinno się rozwijać to, co w głosie jest najpiękniejsze i najbardziej naturalne. Wtedy to co dobre i piękne gdy jest rozwijane powoduje szereg dobrych odczuć i odpowiednie samopoczucie władania nad własnym głosem i niweluje wszelkie niedomogi wokalne.

Student z zadowoleniem i ”bezboleśnie” pokonuje kolejne problemy wokalne. Gwarantuje to dobry, harmonijny rozwój. Bardzo ważnym elementem pracy pedagogicznej jest przykład prezentowany przez nauczyciela. Student w jasny sposób otrzymuje określoną drogę prowadzenia głosu, gdy jest ona poparta dobrym przykładem wokalnym, tak emisyjnym jak interpretatorskim.

Jak wiemy studenci bardzo często zwłaszcza na początku nauki naśladują pedagoga. Ważne by robili to swoim głosem, a nie udawali przykład(głos pedagoga, lub gdzieś zasłyszany, np. z nagrań), by nie udawali kogoś innego.

Należy z naciskiem podkreślać, iż student ma korzystać ze sposobu prowadzenia dźwięku, a nie imitować. Nie istnieje w tedy problem utraty własnej barwy i ekspresji dźwięku. Ważnym jest, by w trakcie pracy umieć rozładowywać napięcia psychiczne, które powstają gdy emocje biorą górę nad rozumem, gdy coś nie wychodzi tak jak powinno. Należy uzbroić się w cierpliwość, nawet przerwać dane działanie, by nie powodować blokad psychicznych przy określonej wysokości dźwięku czy zwrocie melodycznym, który w danym momencie nie wychodzi.

Dobrze jest wtedy zmienić ćwiczenie na inne i tak je skonstruować, by problem rozwiązać za pomocą tego co student już umie i jest pewien sposobu w jaki to ma wykonać (zrobić). Często emocje nie pozwalają zaśpiewać, gdy myśli się, że coś jest trudne. Chwila rozmowy, żart, anegdota to najlepsze lekarstwo czyli oderwanie myśli i odpoczynek. Bardzo ważny jest tu dobór repertuaru, który musi być dostosowany do indywidualnych możliwości ucznia. Uważam, iż na początku nauki pedagog powinien skupić się na technice wokalnej, na ułożeniu aparatu głosowego oraz świadomego używania aparatu oddechowego oraz artykulacyjnego za pomocą najprostrzych ćwiczeń i najjaśniejszych wskazówek.

Ćwiczenia powinny być stosowane w niewielkim ambitusie skali głosowej, w tedy student ma możliwość poznać swój głos, jego wokalną barwę, odczuć go fizjologicznie. Powoli zaczyna panować nad dobrze wydobywanym odcinkiem skali.

Ten mały sukces jest często początkiem wielkiej kariery. Program pierwszych egzaminów na studiach nie powinien zawierać utworów stanowiących większe problemy zarówno techniczne jak i muzyczne. Tylko wtedy student ma możliwość przenieść nabyte umiejętności i odczucia i pewność wykonawczą nabytą w ćwiczeniach na repertuar. Ma to kolosalne znaczenie dla psychiki śpiewaka, gdyż tylko przez świadomość można dojść do umiejętności.

Gdy program jest na początku zbyt trudny, student nie jest w stanie przenieść umiejętności z ćwiczeń wokalnych na utwory. Zaczyna wątpić we własne siły, wzmaga się psychoza tremy, powstają blokady psychiczne zaczynają się kłopoty z rozwojem. Ćwiczenia na początku proste, a potem coraz trudniejsze mają być niczym jak koło ratunkowe, którego zawsze można się złapać w trudnych momentach pracy wokalnej.

Na początku nauki repertuar nie powinien być tym, który w przyszłości będzie wykorzystywany, gdyż wiadomo, że aparat głosowy układa się przez pewien czas zaczym stanie się sprawnym instrumentem. Gdy śpiewamy jeszcze niepoprawnie, pamięć mięśniowa koduje błędy, utrwala je w konkretnej arii i potem przez długi czas jeszcze one pokutują w danej arii czy pieśni choć poziom śpiewaczy później jest dużo lepszy i w nowym repertuarze stare błędy już nie występują. W miarę rozwoju należy dawkować coraz trudniejszy technicznie, muzycznie i wyrazowo repertuar. Świadomość pokonywania kolejnych pozycji bez trudu, buduje doskonałą psychikę u śpiewaka, który śpiewa pewnie, nie boi się interpretacji, nie ma problemów wokalnych, kompleksów na danym etapie rozwoju.

W kwestii muzycznej i interpretacyjnej należy w miarę możliwości z wykluczeniem pierwszych lat kształcenia dawać swobodę wykonawczą. Jeżeli wykonawstwo studenta jest zgodne z wymaganiami epoki i stylu. Jeżeli nie należy zwrócić uwagę, zatrzymać akcję, dać przykład, omówić sytuację sceniczną, naszkicować rys psychologiczny bohaterów wykonywanych arii bądź pieśni, osadzić w historii. Można również podsunąć kilka wykonań fonograficznych, by potem po porównaniu dyskutować na tematy wykonawcze. Jeżeli to tylko możliwe student powinien często występować publicznie, jednak tylko wtedy gdy jest na danym etapie rozwoju wokalnego do tego gotowym. Publiczna porażka wynikająca ze źle dopracowanego repertuaru odciśnie piętno na psychice ucznia. Student powinien uczestniczyć w życiu muzycznym i koncertowym, zapoznawać się z nowościami wydawniczymi. Powinien uczestniczyć w kursach wokalnych, jednak tylko wtedy gdy jego aparat jest wystarczająco ukształtowany. Pedagog powinien wprowadzać studenta w życie koncertowe. W miarę możliwości jak najszybciej student powinien spróbować śpiewać z towarzyszeniem zespołu instrumentalnego. Myślę, że tak prowadzony uczeń, zarówno od strony wokalnej, muzycznej jak i psychologicznej wyrośnie na wartościowego artystę śpiewaka, charakteryzującego się:

· Pięknym silnym głosem

· Świetną intonacją, doskonałym oddechem i umiejętnościami technicznymi.

Będzie posiadał doskonałą dykcję, umiejętności w operowaniu dynamiką, frazowaniem, poruszaniem się w stylach. Spowoduje to fundament pod autentyczność wyrazów, logiczność wypowiedzi, ekspresję, komunikatywność, świadomość celu działania co składa się na osobowość artystyczną.

5. Obowiązująca bibliografia i dyskografia. Pozycje bibliograficzne na temat życia i twórczości kompozytorów, śpiewaków, historii wokalistyki, wszelkich dziedzin związanych ze sztuką. Z pozycji czysto wokalnych proponuję:

· Wiktor Bregy „ Elementy techniki wokalnej”

· Bronisław Romaniszyn „Z zagadnien sztuki i pedagogiki wokalnej”

· Inne szeroko dostępne pozycje polskie oraz zagraniczne.

Dyskografia – polecana przez pedagoga zwłaszcza w początkowej fazie nauczania, a potem zawsze konsultowana z pedagogiem.

6. Warunki zaliczenia. Warunkiem zaliczenia semestru jest zadowalająca praca w trakcie kształcenia oraz pozytywnie zdany egzamin semestralny.

dr Jacek Ozimkowski